တကၠသိုလ္၊ ျမန္မာစာ ဌာန သည္ ပထမဆံုး ပါေမာကၡ ဆရာႀကီးဦးဧေမာင္၏ ႀကီးၾကပ္ အုပ္ခ်ဳပ္မႈျဖင့္ ၁၉၄၁ ခုႏွစ္မွ ၁၉၆၁ ခုႏွစ္အထိ အႏွစ္(၂ဝ)စြန္း စြန္းကာလကို ျဖတ္သန္းခဲ့ပါသည္။ ထိုကာလတြင္ သင္ၾကားေရး စနစ္မွာ ယခုလို အထူးျပဳစနစ္ မဟုတ္ပါ။ ဘာသာတြဲ စနစ္ျဖစ္သည္။ ဥပစာ တန္း (ယခုပထမႏွစ္၊ ဒုတိယ ႏွစ္) ၂ႏွစ္တြင္ အဂၤလိပ္စာႏွင့္ ျမန္မာစာ သည္ မယူမေနရ ဘာသာမ်ားျဖစ္ သည္။ ထို႔ျပင္ ႏွစ္သက္ရာ ဘာသာ တြဲတစ္ခုကို ေရြးခ်ယ္ ယူခြင့္ရွိသည္။ ဘာသာ အတြဲတြင္ ဘာသာ ၃ ဘာ သာယူရသည္။ စုစုေပါင္း ၅ဘာသာ ျဖစ္သည္။ ဥပစာတန္း အပိုင္း(က) ႏွင့္ အပိုင္း(ခ)ေအာင္ လွ်င္ ဝိဇၨာ တန္း သို႔မဟုတ္ သိပၸံတန္း (ယခု တတိယႏွစ္ႏွင့္ စတုတၴႏွစ္)သို႔ တက္ ရသည္။ ဝိဇၨာ၊ သိပၸံတန္းမ်ား တြင္ အဂၤလိပ္စာမွာ မယူမေနရ ဘာသာ ျဖစ္ၿပီး ဘာသာ(၃) ဘာသာတြဲ ထား ေသာ ႏွစ္သက္ရာ ဘာသာတြဲကို ေရြးခ်ယ္ယူရသည္။
ဥပစာဝိဇၨာ (I.A)၊ ဥပစာသိပၸံ (I.SC)၊ ဝိဇၨာ (B.A)၊ သိပၸံ (B.SC)ဟူ၍ အတန္း အသီးသီး အေခၚအေဝၚမ်ားကို လည္း သံုးသည္။ ထိုစဥ္က သင္ၾကား ေရးကို အက်ဥ္းမွ်သာ ျပသျခင္း ျဖစ္သည္။
ဥပစာတန္း စာေမးပြဲတြင္ အဆင့္မီလွ်င္ ဂုဏ္ထူးတန္း တက္ခြင့္ ရသည္။ ဝိဇၨာဂုဏ္ထူး B.A (Hons) ႏွင့္ သိပၸံဂုဏ္ထူး B.Sc (Hons) ဟူ ၍ ရွိရာ ဘာသာ တစ္ခုကိုသာ အထူး ျပဳေလ့လာရသည္။ ဂုဏ္ထူးတန္း ၃ႏွစ္တက္ၿပီး ဝိဇၨာ (ဂုဏ္ထူး)ဘြဲ႕၊ သိပၸံ(ဂုဏ္ထူး) ဘြဲ႕မ်ား ရသည္။ ဂုဏ္ ထူးဘြဲ႕ရၿပီးေနာက္ မဟာဝိဇၨာ (M.A)၊ မဟာသိပၸံ (M.Sc) ဘြဲ႕မ်ား အတြက္ ဆက္လက္ တက္ခြင့္ရွိသည္။ ျမန္မာစာ ဘာသာရပ္မွာ ဥပစာ တန္းတြင္ ေက်ာင္းသား အားလံုး မယူ မေနရ ဘာသာျဖစ္သည္။ ပင္ရင္း ျဖစ္ေသာ compulsory Burmese (C.B) ဟု ေခၚသည္။ ထို႔ျပင္ ျမန္မာ စာအထူးျပဳပါ သူမ်ားအတြက္ စိတ္ ႀကိဳက္ျမန္မာစာ Optional Burmese (O.B) ဘာသာရပ္လည္း ရွိသည္။ ဥပစာတန္း ဘာသာတြဲအျဖစ္ ယူႏိုင္ သည္။ ထို႔အတူ ဝိဇၨာတန္းတြင္ ျမန္မာ ေဝါဟာရႏွင့္ အႏုစာေပ Burmese Language and Literature (B.Litt) ဘာသာ ရပ္မ်ားလည္းရွိသည္။ ထိုဘာသာ ရပ္မ်ားတြင္ ေရွးေဟာင္း စာမ်ားျဖစ္ ေသာ ျမန္ မာေက်ာက္ စာ ေရွးမြန္ ေက်ာက္စာ၊ ပ်ဴစာ စသည္ တို႔ႏွင့္ ပ်ိဳ ႕၊ ေမာ္ကြန္း၊ ဧခ်င္း၊ ရတု၊ ရကန္၊ ဇာတ္နိပါတ္၊ ရာဇဝင္၊ အေရးေတာ္ ပံု၊ ျဖတ္ထံုး၊ ေလွ်ာက္ထံုးစေသာ ေရွး ေခတ္ စာေပမ်ားကို အားျပဳသင္ ၾကားသည္။ ျမန္မာစာ အေျခခံ ခိုင္မာ ေတာင့္ တင္းေအာင္ ၊ ျမန္မာစာ သင္ယူျခင္းျဖင့္ အသိအျမင္၊ ဗဟု သုတႏွင့္ စိတ္ပိုင္း အရည္အေသြး မ်ား တိုးပြားေအာင္ ၊ ျမန္မာစာ ကို ျမတ္ ႏိုးေလး စား တန္ဖိုးထားစိတ္ ခိုင္မာေအာင္ သင္ၾကားေပးသည္။ လြတ္လပ္ေရး ရၿပီးေနာက္ပိုင္းတြင္ ျမန္မာစာ ဌာနကို ျမန္ မာႏွင့္ ျမန္မာ ေရာင္းရင္း စာေပဌာန(Burmese and Allied Languages Department) ဟု ေခၚသည္။
ထိုကာလက ဟံသာဝတီ ပံုႏွိပ္ တိုက္၊ ပညာအလင္းျပ ပံုႏွိပ္တိုက္ စေသာ ပံုႏွိပ္တိုက္ မ်ားက ေရွးျမန္မာ စာေပမ်ားကို စနစ္တက် တည္းျဖတ္ ၍ ထုတ္ေဝသည့္ အတြက္ ထိုစာအုပ္ မ်ား ျပ႒ာန္းရန္ အဆင္ေျပသည္။ စစ္ၿပီးေခတ္တြင္ ေရွးစာေပ ဆိုင္ရာ စာအုပ္မ်ား ရွားပါးလာသည့္ အတြက္ ဆရာႀကီး ဦးဧေမာင္က ျမန္မာႏိုင္ငံ ဗုဒၶဘာသာ အဖြဲ႕ကို ေမတၱာရပ္ခံ၍ အင္းဝေခတ္ ပ်ိဳ႕ႀကီး(၆)ေစာင္ ကို ျမန္မာစာ ဌ ာနက ကထိက ဆရာႀကီး၊ ဆရာမႀကီးမ်ား တည္းျဖတ္ေစၿပီး ဗုဒၶသာသနာ အဖြဲ႕ ပံုႏွိပ္တိုက္က ထုတ္ေဝသည္။ စတုဓမၼသာရ ကိုး ခန္းပ်ိဳ႕၊ ပါရမီေတာ္ခန္း ပ်ိဳ႕၊ ဆု ေတာင္းခန္းပ်ိဳ႕၊ ဘူရိဒတ္ ဇာတ္ ေပါင္းပ်ိဳ႕၊ ေနမိဘံုခန္းပ်ိဳ႕၊ ေတမိ ငရဲခန္းပ်ိဳ႕ တို႔ျဖစ္သည္။ ထိုပ်ိဳ႕မ်ား သည္ ယခုတိုင္စဥ္ဆက္ ျပ႒ာန္း သင္ၾကားလ်က္ရွိသည္။ ျမန္မာစာ ဌာနတြင္ မင္ကူးေက်ာက္ စာမ်ား ၊ ေက်ာက္စာ ဓာတ္ပံုမ်ားကို စနစ္ တက် ထိန္းသိမ္းထားသည္။ ပုဂံ စသည့္ ေဒသမ်ားမွ မူရင္းေက်ာက္ စာတိုင္မ်ားသို႔သြား၍ မိုင္းကိုင္ စကၠဴ ျဖင့္ ကူးယူေသာ ေက်ာက္စာ ကူးသည့္ လုပ္ငန္းကို ရက္ရွည္ေက်ာင္းပိတ္ ရက္မ်ားတြင္ ေဆာင္ရြက္ၿပီး မင္ကူး ေက်ာက္စာ မ်ားကို သိမ္း ဆည္းထား ျခင္း ျဖစ္သည္။ ဆရာႀကီး ဦးေဖ ေမာင္တင္ႏွင့္ ဆရာႀကီး ဂ်ီအိပ္လုစ္ တို႔ျပဳစုေသာ ျမန္မာတိုင္းရင္း ေက်ာက္ စာမ်ား (Inscriptions Burma) ေခၚ ေက်ာက္စာမူရင္း ဓာတ္ပံု ေက်ာက္စာထုပ္ႀကီး(၅)ထုပ္မွာ လည္း အသင့္ ရွိေနၿပီျဖစ္သည္။ ထို႔ ျပင္ ေရွးေဟာင္း မြန္ ေက်ာက္စာ၊ ပ်ဴေက်ာက္စာ မ်ားကို ဆရာႀကီးဦးေဖ ေမာင္တင္၊ ဆရာႀကီး ဦးလူေဖဝင္း၊ ဆရာႀကီး ဦးသာျမတ္ တို႔က အသီးသီး ဘာသာျပန္ျခင္း၊ ဖြင့္ဆိုျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္ၾကသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ေရွး ေဟာင္းဘာသာ စကား ေလ့လာမႈကို ထိထိေရာက္ေရာက္ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ သည္။ ျမန္မာစာ ဌာနတြင္ ဆရာႀကီး ဦးပြား၊ ဆရာႀကီးဦးလင္း စသည္ျဖင့္ ပါဠိပိဋကတ္ စာေပတတ္ ကြၽမ္းေသာ ပညာရွင္ႀကီးမ်ား ရွိသည့္ အတြက္ ပါဠိစာေပ ဆိုင္ရာမ်ားကို အားကိုး အားထားျပဳရသည္။ လြတ္လပ္ေရး ရၿပီးခ်ိန္တြင္ ဆရာႀကီး ဦးေအာင္မိုး (သက်သီဟ ဓမၼာစရိယ၊ သီရိပဝရ ဓမၼာစရိယ၊ ပါဠိပါရဂူ) သည္ ျမန္မာ စာဌာနတြင္ တာဝန္ ထမ္းေဆာင္ၿပီး ပါဠိပိဋကတ္ စာေပဆိုင္ရာ မ်ားကို မ်ားစြာ အေထာက္အကူျပဳခဲ့သည္။ လြတ္လပ္ေရးေခတ္တြင္ ျမန္မာစာ ဌာန၌ ႏိုင္ငံျခား ေက်ာင္းသားမ်ားကို ျမန္မာစာ သင္ၾကားေပးသည့္ အစီအစဥ္ ရွိသည္။ ထိုအစီအစဥ္ အတြက္ ဆရာဦးေအးေဖႏွင့္ ဆရာမ ေဒၚႏုႏုေဆြ တို႔က တာဝန္ယူ သင္ ၾကားေပးရသည္။ ျမန္မာစာဌာနသို႔ လာေရာက္ၾက၍ ျမန္မာစာ သင္ယူ သူမ်ားတြင္ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံမွ မစၥ ဒိုဘာရွီေခၚ ေဒၚယဥ္ယဥ္ျမႏွင့္ ခ်က္ ကိုစလိုဗားကီးယား ႏိုင္ငံမွ မစၥဒက္ ဂမာဗက္ကိုဗာေခၚ ေဒၚျမသီတာ တို႔ ထင္ရွားပါသည္။ (ထိုကာလက ႏိုင္ငံ ျခားဘာသာ တကၠသိုလ္မ်ား မေပၚ ေပါက္ေသးပါ။) ဥပစာတန္း ပင္ ရင္းျမန္မာစာ ဘာသာရပ္တြင္ ဗုဒၶ စာေပမ်ား ျပ႒ာန္းေသာအခါ ဗုဒၶ ဘာသာ မဟုတ္သူမ်ား အတြက္ သင့္ ေလ်ာ္ရာ စာအုပ္မ်ား ကို ေရြး ခ်ယ္ ျပ႒ာန္း ေပး သည္ကို ေတြ႕ရသည္။ ဥပစာ (က)တြင္ ဇိနတၴပကာသနီ က်မ္းကို ျပ႒ာန္းေသာ အခါ ဗုဒၶ ဘာသာ မဟုတ္သူမ်ား အတြက္လည္း က်ည္း ကန္ရွင္ႀကီး ေမတၱာစာကို ျပ႒ာန္းေပးသည္။ သင္႐ိုး မာတိကာ တြင္ ထို စာအုပ္ေဘး၌ (ဗုဒၶဘာသာ ဝင္ မဟုတ္သူမ်ားအတြက္သာ)ဟု မွတ္ခ်က္ ေရးသားထားသည္ကို ေတြ႕ ရသည္။
ျမန္မာစာ ဌာနသည္ ျမန္မာစာ ဆိုင္ရာ ျပႆနာ မ်ားကို ရွင္းလင္း ေပးရသည့္ အစဥ္အလာရွိသည္။ ဖဆပလ အစိုးရ လက္ထက္တြင္ ၁၉၅၂ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္လ ၈ရက္ေန႔က က်င္းပေသာ လူမ်ိဳးစု လႊတ္ေတာ္ ညီလာခံ၌ အမတ္ တစ္ဦးက အစိုးရ ကိုေမးခြန္းမ်ားေမးသည္။ ထို႕ေနာက္ တြင္ ေရွးပညာရွိ အဆက္ဆက္ လက္ခံ အတည္ျပဳခဲ့ ေသာ ျမန္မာစာ ေရးထံုး ေရးနည္း သတ္ပံုသတ္ညႊန္း အခ်ိဳ႕ကို ယခုအခါ ရန္ကုန္ တကၠသိုလ္ က ေျပာင္းလဲ ျပင္ဆင္ သံုးစြဲေနသည္ ဟု စြပ္စြဲထားသည္။ ေရွးကသံုးခဲ့ ေသာ “မိုဃ္း”၊ “ၾကက္သေရ”၊ “႒ာန” တို႔ကို ရန္ကုန္တကၠသိုလ္က “မိုး”၊ “က်က္သေရ”၊ “ဌာန” ဟု ျပင္ဆင္ သံုးေနေၾကာင္း စြပ္စြဲၿပီး ျပင္ဆင္ခဲ့ သည္မ်ားကို အစိုးရ သိပါသလားဟု ေမးထားျခင္း ျဖစ္သည္။ ေမးခြန္းတြင္ ကုထံုးမ်ားကို ရန္ကုန္ တကၠသိုလ္က ျပင္ဆင္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။ ထို႔ျပင္ ျပင္ဆင္ခိုင္းသည့္ ဌာနမွာ ျမန္မာစာဌာန သာျဖစ္သည့္ အတြက္ ျမန္မာစာ ဌာနကို စြပ္စြဲရာ ေရာက္ေန သည္။
ထိုေမးခြန္းကို ရွင္းလင္းေျဖ ၾကားေပးရန္ ပညာေရး ဝန္ႀကီးဌာနက ရန္ကုန္ တကၠသိုလ္ ပါေမာကၡခ်ဳပ္သို႔ ေမတၱာရပ္ခံရာ ပါေမာကၡခ်ဳပ္၏ တာဝန္ေပးခ်က္ အရ ဆရာႀကီး ဦးဧေမာင္က ရွင္းလင္းေျဖၾကားခ်က္ ေရးသား ေပးပို႔ရသည္။ ေျဖၾကားခ်က္ တြင္ “ကြၽန္ေတာ္မ်ား ရန္ကုန္တကၠ သိုလ္က “မိုဃ္း”ကို “မိုး” ဟူ၍ လည္း ေကာင္း၊ “ၾကက္သေရ” ကို “က်က္ သေရ”ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ “႒” ကို “ဌ” ဟူ၍လည္းေကာင္း ျပင္ဆင္ခဲ့ပါ သည္။ သို႔ရာတြင္ အတၱေနာ မတိျဖင့္ အေၾကာင္းမဲ့ သက္သက္ ျပင္ဆင္ျခင္း မဟုတ္ပါ။ အကိုးအကား ခိုင္မာလံု ေလာက္ေသာေၾကာင့္ ျပင္ဆင္ျခင္း ျဖစ္ေၾကာင္း ေအာက္ပါ အတိုင္း ရွင္းလင္း တင္ျပလိုပါသည္ ဟူ၍ အစ ခ်ီၿပီး ရွင္းလင္းျပသည္။
ရွင္းလင္းခ်က္ အခ်ဳပ္မွာ “မိုဃ္း” ဟုေရးျခင္းသည္ ပါဠိဘာသာ၊ “ေမဃ” မွ ဆင္းသက္ လာျခင္းျဖစ္သည္ဟု ယူဆၿပီး “မိုဃ္း” ဟု ေရးျခင္းျဖစ္ သည္။ “ေမဃ”သည္ “တိမ္”ဟုသာ အဓိပၸာယ္ရသည္။ “မိုး” အဓိပၸာယ္ မရ။ “ေမဃ”မွ ဆင္းသက္သည္ဆုိ လွ်င္လည္း “ေမဃ္”သာ ျဖစ္တန္ ေကာင္းသည္။ “မိုဃ္း” ကို အသံထြက္ လွ်င္ “မိုက္”ဟုသာ ထြက္မည္။ “မိုး” သည္ ျမန္မာစကား စစ္စစ္ျဖစ္ သည္။ ေရွးေက်ာက္စာမ်ားတြင္ “မိုစ္” ဟုေရးၿပီး မိုးျဖစ္လာသည္။ ထို႔ ေၾကာင့္ “မိုး”ကို “ဃ္” မထည့္ဘဲ ေရးမွ မွန္သည္ဟု ေျခေျချမစ္ျမစ္ ရွင္းျပ သည္။
“ၾကက္သေရ” ဟု ေရးျခင္းမွာ လည္း သေရ ေခတၱရာျပည္မွ ၾကက္ ေခါင္းစားမင္းေခၚ ငတပါးမင္း အေၾကာင္းကို ကိုးကား၍ ၾကက္ဦး ေခါင္း၌ ထူးျခားေသာ အသေရရွိ သည္ဟုဆိုကာ “ၾကက္” ဟု စာလံုး ေပါင္းျခင္းျဖစ္သည္။ “က်က္”မွာ မြန္ဘာသာ “က်ာက္”မွ ဆင္းသက္လာ ျခင္းျဖစ္၍ “ဘုရား၊ တင့္တယ္ျခင္း” ဟု အဓိပၸာယ္ ရသည္။ ေရႊစည္းခံု မြန္ ေက်ာက္စာတြင္ ထိုအေရးအသား ကို ေတြ႕ရသည္။ ပုဂံေခတ္ ေက်ာက္စာ မ်ားတြင္လည္း “က်က္” ဟုေရးသည္။ “ၾကက္သေရ”မွာ ေႏွာင္းေခတ္မ်ား တြင္မွ တီထြင္ေသာ အေရးအသား ျဖစ္သည္ဟု အေထာက္အထားျဖင့္ ရွင္းျပရင္း ျမန္မာ့ထီးနန္း ပ်က္သုဥ္း ရသည္မွစ၍ “တက္ေယာင္ကား”၊ သမားတို႔၏ လက္ခ်က္ေၾကာင့္ ေရွးမူလ စာလံုးေပါင္း ေရးထံုး အမွန္တို႔သည္ ရံဖန္ရံခါ အမွားျဖစ္ၾကရရွာ သည္ကို ကြၽန္ေတာ္မ်ား တကၠသိုလ္က ေရွးမူလ ေရးထံုး အမွန္သို႔ ေရာက္ေအာင္ သုေတသန လုပ္ငန္းျဖင့္ ႀကိဳးစား ပို႔ေဆာင္လ်က္ ရွိပါေၾကာင္း ေလးျမတ္စြာ အစီရင္ခံ လိုက္ပါသည္ ဟူ၍ ျမန္မာစာ ဌာန၏ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ ကို ရွင္းျပ ထားသည္။
“႒” ႏွင့္ “ဌ” ကိစၥႏွင့္ပတ္သက္၍ ဆရာႀကီး ဦးဧေမာင္က ဤ္အခ်က္ ကို ေျဖရသည္မွာ စိတ္ပင္ ပ်က္မိပါသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ ဆိုေသာ္ ၉တန္း၊ ၁ဝတန္း ေက်ာင္းသားမ်ားမွ အေၾကာင္းမွန္ကိုသိတန္ေကာင္း၏ ထင္မိပါ သည္ဟု ညည္းတြားရင္း “႒” သည္ “ဋ”ကို “ဌ” အေပၚ ဆင့္ထား သည့္ ႏွစ္ထပ္ အကၡရာ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ “ဆ႒” ကို “ဆဋ္ဌ” ဟု အသံထြက္ရ ျခင္း၊ “ပဌမ”ကို “ဌ” ၌ လည္ရစ္ မပါဘဲ ေရးၿပီး ပဌမ ဟုပင္ အသံထြက္ ရေၾကာင္း ရွင္းျပထားသည္။
ျမန္မာစာေရးထံုး ႏွင့္ ပတ္သက္၍ လႊတ္ေတာ္ထိပင္ ေရာက္သြားသည့္ ျပႆနာကို ျမန္မာစာ ဌာနက ရွင္းလင္းေပးရေသာ အမွတ္တရ ျဖစ္ရပ္ တစ္ခု ျဖစ္သည္။
ေမာင္ခင္မင္ (ဓႏုျဖဴ)
