၁၉၇၇ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္ လမွာ ကြၽန္ေတာ္ပညာ ေရးတကၠသုိလ္မွ ပုသိမ္ေကာလိပ္သို႔ ေျပာင္းရသည္။ ဇနီးက ရန္ကုန္တိုင္း ေဒသေကာလိပ္ အမွတ္ (၁) (ဗိုလ္ တေထာင္)မွာ အလုပ္ရသျဖင့္ ပုသိမ္ သို႔ မလိုက္ႏိုင္ပါ။ ညီအစ္မလို ခင္မင္ ေနေသာ သူငယ္ခ်င္းက အိမ္မွာ လာေနေပးသည့္အတြက္ အေဖာ္ရ သြားသည္။ ကြၽန္ေတာ္လည္း စိတ္ ေအးသြားသည္။ ဇနီးက ေနာက္ တစ္ႏွစ္မွာ ရန္ကုန္တိုင္းေဒသ ေကာလိပ္အမွတ္ (၃) (ၾကည့္ျမင္တိုင္)သို႔ ေျပာင္းၿပီး ႏွစ္အေတာ္ၾကာ ထို ေကာလိပ္မွာ တာဝန္က်သည္။ ကြၽန္ေတာ္က ဧရာဝတီတိုင္းေဒသ ေကာလိပ္အမွတ္(၁) (ပုသိမ္)မွာ ႏိုင္ငံေရး သိပၸံတြဲဖက္သင္ရသည္။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ႏွစ္ေယာက္စလံုးမွာ ေဒသေကာလိပ္ အေတြ႕အႀကံဳမ်ား ရွိသည့္အတြက္ ထိုအေတြ႕အႀကံဳ မ်ားကို ျပန္စဥ္းစားၿပီး ေျပာျခင္းျဖစ္ ပါသည္။
ကြၽန္ေတာ္ကပုသိမ္မွာ ၁၉၈ဝ ျပည့္ႏွစ္အကုန္အထိ တာဝန္က် သည္။ ၁၉၈၁ခု ႏွစ္ဆန္းမွာ ရန္ကုန္ တကၠသုိလ္သို႔ ျပန္ေျပာင္းရသည္။ ပုသိမ္မွာေနရသည့္ ၃ႏွစ္ေက်ာ္ အတြင္း အေတြ႕အႀကံဳမ်ားကို ျပန္ စဥ္းစားၾကည့္ေတာ့ ‘ပါတီေကာင္စီ’ ႏွင့္ ထိေတြ႕ရသည့္ အေတြ႕အႀကံဳ မ်ားကို သတိရလာသည္။
ပုသိမ္အေနာက္ၿမိဳ႕နယ္ပါတီ ယူနစ္ႏွင့္ စာေပကိစၥမ်ားမွာ ထိေတြ႕ ဆက္ဆံရသည္။ ပါတီယူနစ္ ဥကၠ႒ ဦးခ်စ္စိန္၊ အတြင္းေရးမွဴး ဦးမ်ိဳးဝင္း တုိ႔ႏွင့္ သိကြၽမ္းခင္မင္ရသည္။ စာေပ လုပ္သားအဖြဲ႕မွာ ပါဝင္ေဆာင္ရြက္ ေပးရသည္။ အထူးသျဖင့္ စာဆို ေတာ္ေန႔ အခမ္းအနားက်င္းပသည့္ အခါ စာဆိုေတာ္မ်ား၏ ဂုဏ္ကို ေဖာ္ထုတ္ေဟာေျပာသည့္ အစီအစဥ္ ပါသည္။ ထိုအစီအစဥ္အတြက္ ကြၽန္ေတာ္ေဟာေျပာေပးရသည္။ စာေပေဟာေျပာပြဲမွာ ပါဝင္ေဟာ ေျပာေပးရသည္လည္းရွိသည္။
ဧရာဝတီတိုင္းေဒသပါတီႏွင့္ ထိေတြ႕ရေသာ ကိစၥတစ္ခုကေတာ့ ေတာ္ေတာ္ေက်ာခ်မ္းစရာ ေကာင္း သည္။ ပုသိမ္ေကာလိပ္က စာေပဝါ သနာရွင္ေက်ာင္းသားမ်ား နံရံကပ္ စာေစာင္ထုတ္လွ်င္ ကြၽန္ေတာ္က စိစစ္ေပးဖုိ႔ ေက်ာင္းအုပ္ႀကီးက ကြၽန္ေတာ့္ကို တာဝန္ေပးထားသည့္ အတြက္ စိစစ္ရသည္။ (ထိုစဥ္က နံရံကပ္ စာေစာင္မ်ားကို တက္တက္ ၾကြ ၾကြလုပ္ေပးေသာ သတၱေဗဒ ေက်ာင္းသားကိုမ်ိဳးသန္႔မွာ ေနာက္ ေတာ့ ဗိုလ္မွဴးမ်ိဳးသန္႔ျဖစ္လာၿပီး ‘ေမာင္မိုးယံ’ကေလာင္အမည္ျဖင့္ စာေပမ်ား ေရးသားၿပီး စာေပဆုမ်ား ရေသာ စာေရးဆရာျဖစ္လာပါ သည္။)
တစ္ႏွစ္မွာေတာ့ နံရံကပ္ စာ ေစာင္ကပ္ၿပီး မၾကာမီမွာ ပုသိမ္ ေကာလိပ္ေက်ာင္းအုပ္ႀကီးထံသို႔ ဧရာဝတီတိုင္းေဒသပါတီမွ စာတစ္ ေစာင္ေရာက္လာသည္။ ပညာေရး ကိစၥတာဝန္ယူေဆာင္ရြက္ေနေသာ ေဒသပါတီေကာ္မတီဝင္က လက္ မွတ္ထိုးထားသည္။ နံရံကပ္ စာ ေစာင္မွ ကဗ်ာတစ္ပုဒ္တြင္ ၿငိစြန္း စရာပါသည့္အတြက္ ‘မည္သူ႔တြင္ တာဝန္ရွိေၾကာင္း’ ေမးျမန္းသည့္စာ ျဖစ္သည္။ ကြၽန္ေတာ္က နံရံကပ္ စာေစာင္ကို စိစစ္ရသည့္အတြက္ တာဝန္ရွိသူျဖစ္ေနသည္။ သူတို႔ေမး သည့္ကဗ်ာကို ျပန္ၾကည့္ေတာ့ သူတုိ႔ အျမင္ႏွင့္ သူတုိ႔အဓိပၸာယ္ေကာက္ ထားေၾကာင္း ေတြ႕ရသည္။ အဓိပၸာယ္ေကာက္သူကိုေတာ့ ဘယ္ သူမွန္းမသိပါ။ ထိုသူက ထိုသို႔ အဓိပၸာယ္ေကာက္ၿပီး ေဒသပါတီ ေကာ္မတီသို႔ တင္ျပျခင္းလည္း ျဖစ္ ႏိုင္ပါသည္။ ေက်ာင္းအုပ္ႀကီးမွာ လည္း စိတ္အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္ သြားသည္။ ‘ဘယ္သူေတြက အက်ယ္ ခ်ဲ႕တယ္မသိပါဘူးဗ်ာ’ဟု ေျပာၿပီး ‘ခင္ဗ်ားဒီကဗ်ာကို အဓိပၸာယ္ရွင္းျပ တဲ့စာ ေရးေပးေပါ့။ ကြၽန္ေတာ္ တရားဝင္ စာျပန္လိုက္ပါ့မယ္’ဟု ေျပာသည္။ ကြၽန္ေတာ္ကထိုကဗ်ာမွာ အၿငိအစြန္းရွိသည့္အခ်က္အလက္ မပါဝင္ေၾကာင္း၊ လိုရာဆြဲၿပီး အဓိပၸာယ္ေကာက္ျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း ရွင္းျပၿပီး ကဗ်ာကိုစကားေျပ ျပန္ေပးလိုက္ပါသည္။ ေနာက္ေတာ့ ဘာမွမၾကားရေတာ့ပါ။
(အေၾကာင္းတိုက္ဆိုင္သည့္ အတြက္ ဆင္တူျဖစ္ရပ္ကေလးတစ္ခု ေဖာ္ျပလိုပါသည္။ ၁၉၈ဝ ျပည့္ႏွစ္ ေက်ာ္ကာလက ဝတၳဳတစ္အုပ္တြင္ ‘ဖန္မီးအိမ္ နန္းခ်ည္ကြၽမ္းေအာင္’ဟု ေခါင္းစဥ္တပ္ထားရာ စာေပစိစစ္ ေရးအဖြဲ႕မွ စိစစ္ေရးမွဴးက ‘နန္းခ်ည္ ကြၽမ္း’ဆိုသည့္စကားမွာ နန္းေတာ္ ကို ထိုခိုက္သည့္စကား၊ အစိုးရကို ထိခိုက္သည့္စကားျဖစ္သည္ဟု အဓိပၸာယ္ေကာက္ၿပီး ဝတၳဳေခါင္း စဥ္ကို ျပင္ခိုင္းသည္တဲ့။ စာေရးဆရာ က အကူအညီေတာင္းရာမွ ထို ကိစၥကြၽန္ေတာ့္ဆီ ေရာက္လာသည္။ ကြၽန္ေတာ္က ‘ဖန္မီးအိမ္ နန္းခ်ည္ ကြၽမ္းေအာင္ ထြန္းႀကိဳလွည့္ေလး’ ဆို ေသာ ေရွးကဗ်ာအဖြဲ႕တစ္ခုကို ယူထားျခင္းသာ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ‘နန္းခ်ည္’မွာ ‘မီးစာႀကိဳးမွ်င္’ကို ဆိုလို ေၾကာင္း၊ ခ်စ္သူျပန္အလာကို ဖန္မီး အိမ္မွ မီးစာကုန္သည္အထိ မီးထြန္း ၫႇိၿပီး ႀကိဳဆိုပါ’ဟု ဆိုလိုျခင္းျဖစ္ ေၾကာင္း ရွင္းျပလိုက္ရဖူးပါသည္။)
ဧရာဝတီတိုင္း ျပည္သူ႔ေကာင္စီ ဥကၠ႒မွာ ဒုတိယဗိုလ္မွဴးႀကီး ဧခိုင္ ျဖစ္သည္။ ပုသိမ္ေကာလိပ္ႏွင့္ ဆက္စပ္သည့္ပြဲမ်ား၊ စာဆိုေတာ္ေန႔ ပြဲမ်ားကို တက္ေရာက္ခ်ီးျမႇင့္တတ္ သည္။ ေလးေလးစားစား၊ ေျပေျပ လည္လည္ ေျပာဆိုဆက္ဆံသည္။ ပုသိမ္အေနာက္ၿမိဳ႕နယ္ ျပည္သူ႔ ေကာင္စီဥကၠ႒ ဗိုလ္မွဴးဘၾကင္က လည္း စာေပသမားျဖစ္သည္။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ ေက်ာင္းအုပ္ဆရာႀကီး ႏွင့္ ခင္မင္သည္။ ေက်ာင္းမွာ ျပည္ ေထာင္စုေန႔ အခမ္းအနား က်င္းပ လွ်င္ လာေရာက္အားေပးသည္။ ကြၽန္ေတာ္က ျပည္ေထာင္စုေန႔ အခမ္းအနားမွာ စာေပေရးရာမ်ား ကို ႏွစ္စဥ္ေဟာေျပာသည္။ ဗိုလ္မွဴး ဘၾကင္က ေဟာေျပာပြဲ လာနား ေထာင္ရင္း ကြၽန္ေတာ္ႏွင့္လည္း ခင္မင္သြားသည္။ ရန္ကုန္ ျပန္ ေရာက္ၿပီး ႏွစ္အတန္ၾကာသည္အထိ စာေပေျပာေဟာပြဲ၊ စာတမ္းဖတ္ပြဲ မ်ားမွာ ဗိုလ္မွဴးကို ေတြ႕ရသည့္ အတြက္ ဝမ္းသာေနပါသည္။
ကြၽန္ေတာ္ပုသိမ္ေရာက္စက အေနာက္ေတာင္တိုင္းစစ္ဌာနခ်ည္ တိုင္းမွဴးမွာ ဗိုလ္မွဴးႀကီးထြန္းၾကည္ ျဖစ္သည္။ ေရာက္စႏွစ္က တပ္မေတာ္ ေန႔အခမ္းအနားမွာ မိန္႔ခြန္းေျပာ သည့္အသံကို ပုသိမ္ေကာလိပ္မွ လွမ္းၿပီးၾကားေနရသည္ကို မွတ္မိေန သည္။ မၾကာမီ တိုင္းမွဴးအေျပာင္း အလဲျဖစ္သည္။ ေနာက္တိုင္းမွဴး တစ္ဦးမွာ ေနာင္တြင္ ‘ဗိုလ္ခ်ဳပ္မွဴး ႀကီးေစာေမာင္’ျဖစ္လာသည့္ ‘ဗိုလ္ မွဴးႀကီးေစာေမာင္’ျဖစ္သည္။ တိုင္း မွဴးက အႏုပညာဝါသနာပါသည္။ ပုသိမ္ေကာလိပ္က ေက်ာင္းသား မ်ား တင္ဆက္ေသာ ျပည္ေထာင္စု ေန႔ ပေဒသာကပြဲကို ၾကည့္႐ႈၿပီး အေနာက္ေတာင္တိုင္းစစ္ ဌာနခ်ဳပ္ မွာလည္း လာေရာက္ တင္ဆက္ရန္ ဖိတ္ၾကားသည့္အတြက္ ကပြဲကို ကမကထ စလုပ္ေနေသာ ျမန္မာစာ ဌာနက ဆရာဦးထြန္းေအး ေခါင္း ေဆာင္ၿပီး တေပ်ာ္တပါး သြား ေရာက္တင္ဆက္ရသည္ကိုလည္း မွတ္မိေနပါသည္။
၁၉၇၈ခုႏွစ္မွာ ျပည္သူ႔လႊတ္ ေတာ္သက္တမ္းတစ္ခု ေျပာင္းသြား သည္။ ဒုတိယအႀကိမ္ ျပည္သူ႔လႊတ္ ေတာ္ႏွင့္ ျပည္သူ႔ေကာင္စီအဆင့္ဆင့္ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ပြဲ က်င္းပသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ႏိုင္ငံေတာ္ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ မွာ ဦးေမာင္ေမာင္ချဖစ္ေနပါၿပီ။ ဦးစိန္ဝင္းက ႏိုင္ငံေတာ္ေကာင္စီဝင္ ျဖစ္သြားသည္ဟု ထင္ပါသည္။ ပညာေရးဝန္ႀကီး ေဒါက္တာ ခင္ ေမာင္ဝင္းက သံအမတ္ျဖစ္သြားၿပီး ပညာေရးဝန္ႀကီးဌာနကို ဦးရဲေခါင္က တဲြ ကိုင္ရသည္။ သတိထားမိေသာ အေျပာင္းအလဲျဖစ္သည္။
ထိုကာလတြင္ ‘အထိမခံ ေၾကြ ပန္းကန္’ဇာတ္လမ္းတစ္ခုကိုလည္း စိတ္မေကာင္းစရာ ၾကားရ၊ ႀကံဳရ သည္။ ပုသိမ္ေကာလိပ္မွ ဌာနမွဴး ဆရာႀကီးတစ္ေယာက္က ‘တကၠသိုလ္ သုေတသနစာေစာင္’ အတြက္ ပညာ ရပ္ဆိုင္ရာ စာတမ္းတစ္ေစာင္ေရးၿပီး ပို႔သည္။ ထိုစာတမ္းတြင္ ေျမပံုမ်ား ပါဝင္ရာ ထိုဌာနရွိပန္းခ်ီဆရာက ေျမပံုမ်ား ဆြဲေပးရသည္။ ေျမပံု မ်ား၏ ေအာက္တြင္ အရပ္မ်က္ႏွာ ကိုၫႊန္းေသာ ပုံကေလးမ်ား ထည့္ ရၿမဲျဖစ္ရာ ပန္းခ်ီဆရာက ထိုပံု မ်ားကိုစက္ဝိုင္းပံု၊ ေလးေထာင့္ပံု စသည့္ အဆင္တန္ဆာမ်ားျဖင့္ လွလွပပဆြဲေပးသည္။ ပံုတစ္ပံုတြင္ လမ္းစဥ္ပါတီ၏ တံဆိပ္ပုံကေလး ထည့္ဆြဲလိုက္မိသည္။ ထိုသုေတသန စာေစာင္ ထြက္လာေသာအခါ ျပႆနာတက္ေလေတာ့သည္။ လမ္းစဥ္ပါတီတံဆိပ္ပံု ကို ထည့္ဆြဲရ ေကာင္းလားဟုဆိုၿပီး ထိုပန္းခ်ီ ဆရာကို အေရးယူသည္။ အလုပ္ ထိခိုက္သြားသည့္အျပင္ ျပစ္ဒဏ္ ပင္က်ခံရသည္ဟု ၾကားရသည္။ ထို အေၾကာင္းကို ၾကားရသူမ်ား စိတ္ မေကာင္းျဖစ္ၾကသည္။ ေဒါသလည္း ထြက္ၾကသည္။ တကယ္ေတာ့ လမ္း စဥ္ပါတီတံဆိပ္ကို မေတာ္မေလ်ာ္ သည့္ေနရာတြင္ ႏွိမ့္ႏွိမ့္ခ်ခ် အသံုး ျပဳရျခင္းမဟုတ္ဘဲ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ သုေတသနစာတမ္းတြင္ အမြန္ အျမတ္ ဂုဏ္တင္အသံုးျပဳျခင္းျဖစ္ ေၾကာင္း သာမန္လူမ်ားပင္ သိႏိုင္ ပါသည္။ သို႔ျဖစ္ပါလ်က္ ထိုတံဆိပ္ကို သံုးရေကာင္းလားဟူ၍ ‘အထိမခံ ေၾကြပန္းကန္’စိတ္ျဖင့္ ကဲကဲဆတ္ျဖစ္ ရျခင္းကို နားမလည္ႏိုင္ေအာင္ ျဖစ္ ရပါသည္။ ထိုျဖစ္ရပ္ေၾကာင့္ ထင္ ပါ၏။ တကၠသိုလ္သုေတသနစာ ေစာင္လည္း ေနာက္ထပ္ဆက္ၿပီး ထြက္မလာေတာ့ပါ။
ကြၽန္ေတာ္ပုသိမ္မွ ရန္ကုန္သို႔ ျပန္ေျပာင္းရခါနီး ၁၉၈ဝျပည့္ႏွစ္ တြင္ အသစ္ေပၚေပါက္လာေသာ ဘြဲ႕တစ္ခုအေၾကာင္းကိုလည္း သတိ ရပါသည္။ ‘ႏိုင္ငံ့ဂုဏ္ရည္ဘြဲ႕’ ျဖစ္ သည္။ ထိုဘြဲ႕ခ်ီးျမႇင့္ရန္ စီစဥ္ရသည့္ အေၾကာင္းမ်ားကို ႏိုင္ငံေတာ္ သမၼတႀကီးဦးေနဝင္းက အက်ယ္တ ဝင့္ မိန္႔ခြန္းေျပာၾကားၿပီး ႏိုင္ငံ့ဂုဏ္ ရည္ဘြဲ႕ ျပ႒ာန္းသည့္ အမိန္႔ထြက္ ေပၚလာသည္။ ခ်ီးျမႇင့္ခံရသည့္ ပုဂၢိဳလ္မ်ားထဲတြင္ ‘ဗိုလ္မွဴးခ်ဳပ္ လဇြန္ထန္၊ ဗိုလ္မွဴးခ်ဳပ္ေအာင္ႀကီး၊ ဗိုလ္မွဴးခ်ဳပ္ေမာင္ေမာင္’စသည့္ တပ္မေတာ္အရာရွိေဟာင္းမ်ား ပါဝင္သည္ကို မွတ္မိေနပါသည္။
မွတ္မိေနေသာေၾကာင္းတစ္ခု ရွိပါေသးသည္။ ပုသိမ္ေကာလိပ္မွ စတုတၳႏွစ္ျမန္မာစာ အဓိကေက်ာင္း သားမ်ား စာေမးပြဲေျဖၿပီးေနာက္ ႏႈတ္ေမးစာေမးပြဲ (viva voce) စစ္ေမးသည့္အစီအစဥ္အရ ျပင္ပ စာစစ္အျဖစ္ ဘာသာေဗဒပညာရွင္၊ စာေရးဆရာ၊ ဒါ႐ိုက္တာ၊ ႐ုပ္ရွင္ သ႐ုပ္ေဆာင္ ဆရာဗိုလ္ဗကို ၾကြ ေရာက္စစ္ေမးေပးျခင္းျဖစ္သည္။ ဆရာဗိုလ္ဗကိုသည္ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု ေယးတကၠသိုလ္မွ ဘာသာေဗဒပညာရပ္ျဖင့္ မဟာဝိဇၨာ ဘြဲ႕ရခဲ့ေသာ ပညာရွင္ျဖစ္သည့္ အေလ်ာက္ ျမန္မာစာဌာနမ်ားတြင္ ဘာသာေဗဒဆိုင္ရာ ကိစၥမ်ားကို ကူညီေဆာင္ရြက္ေပးလ်က္ ရွိရာ ကြၽန္ေတာ္တို႔၏ ပုသိမ္ေကာလိပ္သို႔ လည္း ၾကြေရာက္စစ္ေဆးေပးရန္ ဖိတ္ေခၚသည္ကို လက္ခံၿပီး လာ ေရာက္ျခင္းျဖစ္သည္။ ဆရာ၊ ဆရာမ မ်ားအတြက္ေရာ၊ ေက်ာင္းသူ၊ ေက်ာင္းသားမ်ား အတြက္ပါ သိမွတ္စရာ ဗဟုသုတ ျဖစ္စရာ အေတြ႕အႀကံဳမ်ားကိုလည္း ေျပာျပသြားပါသည္။ ထိုစဥ္က သေဘၤာ လမ္းသာရွိသည့္အတြက္ ပုသိမ္သို႔ သေဘၤာျဖင့္ မနက္ဘက္ ေရာက္လာၿပီး ႏႈတ္ေမးစာေမးပြဲ စစ္ ေမးၿပီးေနာက္ ညေနသေဘၤာျဖင့္ ရန္ကုန္သို႔ ျပန္သြားပါသည္။
ေမာင္ခင္မင္ (ဓႏုျဖဴ)