ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ ျမန္ မာစာဌာနသည္ ျမန္မာ ႏိုင္ငံတြင္ ျမန္မာစာကို အဆင့္ျမင့္တကၠသိုလ္ ပညာရပ္အျဖစ္ပထမဆံုး ပို႔ခ်ေပးရာ ဌာနျဖစ္သည္။ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ ျမန္မာစာဌာနသည္ ၁၉၄၁ခုႏွစ္တြင္ ေပၚေပါက္ျခင္းျဖစ္သည့္အတြက္ ယခု ၂ဝ၁၆ခုႏွစ္တြင္ ၇၅ႏွစ္ တင္းတင္းျပည့္ပါၿပီ။ စိန္ရတုသက္ တမ္းသို႔ ေရာက္ပါၿပီ။ တိတိက်က်ဆိုရလွ်င္ ၁၉၄၁ ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလ ၁ရက္ေန႔တြင္ ျမန္မာစာဌာနသည္ အေရွ႕တိုင္း ပညာဌာနေအာက္မွ ခြဲထြက္ၿပီး ျမန္ မာစာဌာနဟူ၍ သီးျခားရပ္ တည္လာခဲ့သည္။
ေနာက္ေၾကာင္းျပန္ရလွ်င္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္စတင္ တည္ေထာင္သည့္ ၁၉၂ဝျပည့္ႏွစ္တြင္ ျမန္မာ စာဌာနဟူ၍ မရွိေသးပါ။ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္၏ဘာသာရပ္ ဌာနမ်ား တြင္ တစ္ခုျဖစ္ေသာ အေရွ႕တိုင္းပညာဌာန (Depart-ment of Oriental Studies) က သင္ၾကားေသာဘာသာရပ္တစ္ခုအျဖစ္သာ ရွိေနပါေသးသည္။ အေရွ႕တိုင္းပညာ ဌာနတြင္ပါဠိ၊ျမန္မာစာႏွင့္ ပါရွန္ဘာသာ တို႔သင္ၾကားေၾကာင္း သိရပါသည္။ အေရွ႕တိုင္းပညာ ဌာနမွဴးမွာ ပါေမာကၡဆရာႀကီး ဦးေဖေမာင္တင္ ျဖစ္သည္။ ဆရာႀကီးမွာ ရန္ ကုန္တကၠသိုလ္မေပၚေပါက္မီ ရန္ ကုန္ေကာလိပ္မွာကတည္းက ပါဠိပါ ေမာကၡျဖစ္သည္။ ထိုစဥ္က ျမန္မာစာ၏ အေျခအေနကို ဆရာႀကီးက …
” ၁၉၁၂ခုႏွစ္မွ ၁၉၂ဝ ခုႏွစ္ အထိ ရန္ကုန္ေကာလိပ္တြင္ ဆရာ သည္ ပါဠိပါေမာကၡအျဖစ္အမႈထမ္းေနသည့္ အေတာအတြင္း ေကာလိပ္တြင္ ျမန္မာစာကထိကဟူ ၍ မရွိ ေခ်။ ေနာက္ပိုင္းက်မွသာ ျမန္မာစာ စီစာကံုးအတြက္လက္ ေထာက္ျမန္ မာစာဆရာ တစ္ဦးကို ပါဠိဌာနတြင္ခန္႔အပ္သည္” ဟု ေရးသားခဲ့သည္။၁၉၂ဝျပည့္ႏွစ္၊ ရန္ကုန္တကၠ သိုလ္တည္ေထာင္ေသာအခါတြင္ ဆရာႀကီး ဦးေဖေမာင္တင္သည္ အဂၤလန္ႏိုင္ငံ၊ ေအာက္စဖို႔ တကၠသိုလ္သို႔ ပညာေတာ္သင္သြား ရသည္။ ေလးႏွစ္ပညာသင္ၿပီး ေနာက္ဘီလစ္ (B Litt)ဘြဲ႕ရသည္။ ၁၉၂၄ခုႏွစ္တြင္ ဆရာႀကီး အဂၤလန္ႏိုင္ငံမွျပန္လာေသာအခါ အေရွ႕တိုင္းပညာဌာန ပါေမာကၡအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ရသည္။ ထိုအခ်ိန္က ရန္ကုန္တကၠသိုလ္တြင္ ျမန္မာစာေပသင္ၾကားမႈမရွိေသးပါ။ ျမန္မာ စာစီစာကံုးသင္သည့္ အဆင့္ သာရွိ သည္။ ဥပစာတန္းတြင္ ျမန္မာစာစီ စာကံုးျပ႒ာန္းထားေသာ္လည္း အိႏၵိယေက်ာင္းသားမ်ားကို ၎တို႔ ဘာသာျဖင့္ စာစီစာကံုးေျဖရန္ ခြင့္ျပဳထားသည္။ ဟိႏၵဴလူမ်ိဳးက ဟိႏၵီစာ၊ ဘဂၤါလီလူမ်ိဳးက ဘဂၤါလီစာ၊ ပန္ဂ်ပ္လူမ်ိဳးက “ဆစ္” စာတို႔ျဖင့္ စာစီစာကံုး သင္ယူေနၾကသည္။ ျမန္မာစာ ေက်ာင္းသားမ်ားသည္ပင္ အခ်ိဳ႕သာ ျမန္မာစာစီစာကံုး သင္ယူၿပီး အခ်ိဳ႕က Alternative English ကို ယူၾကသည္။ ျမန္မာစာအေျခ အေန မွာ ထုိမွ်ဆိုးဝါးနိမ့္က်ေနခ်ိန္ျဖစ္သည္။
ျမန္မာစာစီစာကံုး သင္ၾကား ျခင္းသည္ အမည္ခံသာသာမွ်ျဖစ္ေနသည့္အတြက္ ဆရာႀကီး ဦးေဖေမာင္တင္က ထိုအေျခအေနကို ေျပာင္းလဲရန္ ႀကိဳးပမ္းသည္။ ပါေမာကၡအဖြဲ႕ သည္ အႀကိမ္ႀကိမ္စဥ္းစားၿပီး ဥပစာတန္းတြင္ ျမန္မာစာကို အဂၤလိပ္စာကဲ့သို႔ပင္ မယူမေနရဘာသာအျဖစ္သတ္မွတ္သည္။ ျမန္ မာစာကို ႐ိုး႐ိုးတန္းျမန္မာစာႏွင့္ တန္းနိမ့္ျမန္မာစာဟုခြဲသည္။ ျမန္မာ တို႔သည္ ႐ိုး႐ိုးတန္းျမန္မာစာကိုယူရသည္။ တန္းနိမ့္ျမန္မာစာကို (က) (ခ)ခြဲထားၿပီး အဂၤလိပ္တန္း ျမင့္ေက်ာင္းတြင္ ျမန္မာစာသင္ ခဲ့ေသာ ျမန္မာမဟုတ္သူမ်ားမွာ တန္းနိမ့္(က)ကိုယူရၿပီး ျမန္မာစာမသင္ဖူးေသာ ျမန္မာမဟုတ္သူမ်ားမွာ တန္းနိမ့္(ခ) ကို ယူရသည္။ တန္းနိမ့္ေက်ာင္းသားမ်ားကို ဆရာႀကီး ဦးေဖေမာင္တင္ ကိုယ္တိုင္သင္ၾကား ေပးသည္။ ေနာက္ဆံုးတြင္ ျမန္မာ ဟုတ္သည္ျဖစ္ေစ၊ မဟုတ္ သည္ျဖစ္ေစ အဂၤလိပ္ျမန္မာတန္း ေက်ာင္း၌ ျမန္မာစာယူခဲ့ရသူအား ဥပစာတန္း တြင္ ႐ိုး႐ိုးတန္း ျမန္မာစာကို ယူရမည္ဟုဆံုးျဖတ္လိုက္သည္။
” ျမန္မာစာေပသည္ ေပစာ၌သာ တည္ရွိေနေသာေၾကာင့္ တကၠသိုလ္၌ ျမန္မာစာေပသင္ၾကားမႈကို ေရးႀကီးခြင္က်ယ္ ေဆာင္ရြက္လိမ့္မည္မဟုတ္” ဟု တကၠသိုလ္ဆရာ ႀကီး မစၥတာစေလာ့က ဆရာႀကီး ဦးေဖေမာင္တင္ကို ေျပာသည္။ ဆရာႀကီးသည္ ျမန္မာစာစီစာကံုး ထက္ျမင့္ေသာ ျမန္မာစာေပက်မ္း မ်ားကို ထုတ္ေဝမွတကၠသိုလ္ ျမန္မာ စာသင္ၾကားေရး အဆင့္ျမင့္လာမည္ ဟုခံယူၿပီး ျမန္မာက်မ္းမ်ား ပံုႏွိပ္ထုတ္ေဝရန္ ႀကိဳးပမ္းသည္။
ထိုအခ်ိန္တြင္ အမ်ိဳးသား ေက်ာင္းမ်ား၌ ျမန္မာစာကို အဆင့္ျမင့္ျမင့္သင္ၾကားေသာ္လည္း အျခားေက်ာင္းမ်ားတြင္ ျမန္မာစာ ေကာင္းေကာင္းမသင္သည္ကို ဆရာႀကီး ေတြ႕ရ၍ စိတ္ပ်က္မိ ေၾကာင္းေျပာဖူးသည္။ အဂၤလိပ္ ေက်ာင္းအခ်ိဳ႕တြင္ ျမန္မာစာေပ အတြက္ သတ္မွတ္ထားေသာအခ်ိန္မ်ား၌ အျခားဘာသာရပ္မ်ား သင္ၾကားေနသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ ဆရာႀကီးသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံ သုေတ သနအသင္းက ပံုႏွိပ္ထုတ္ ေဝေသာ စာစဥ္မ်ားတြင္ တည္းျဖတ္ အုပ္ခ်ဳပ္သူအျဖစ္ တာဝန္ယူ ေဆာင္ရြက္ၿပီးပညာရွင္မ်ားကို ေမတၱာရပ္ခံရာ ပညာရွင္မ်ားက ေရွးျမန္မာစာေပမ်ား ကို တည္းျဖတ္ ေပးၾကသည္။ တည္း ျဖတ္ရာတြင္ မူကြဲမ်ား၊ နိဒါန္း၊ အကၡရာဝလိတို႔ကို စနစ္တက် စီစဥ္ထည့္သြင္းလ်က္ ပံုႏွိပ္ထုတ္ေဝသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ျမန္မာစာေပသည္ ေပစာထဲတြင္ ရွိသည္ဟူေသာ ၿဗိတိသွ်အာ ဏာပိုင္ တို႔၏စကားကို ေကာင္းစြာ ေခ်ဖ်က္၍ ျမန္မာစာေပ၏ အခန္း က႑ကို ေဖာ္ထုတ္ျပန္သည္။ ထိုစာ အုပ္မ်ားကိုလည္း တကၠသိုလ္ အတန္း အသီးသီးတြင္ ျပ႒ာန္းသည္။ ဆရာ ႀကီးသည္ ဥပစာတန္းတြင္ စိတ္ႀကိဳက္ ျမန္မာ စာဘာသာရပ္ တီထြင္ျခင္း၊ ျမန္မာ ဂုဏ္ထူးတန္း၊ မဟာဝိဇၨာ တန္းမ်ား ဖြင့္လွစ္ျခင္းတို႔ ျဖင့္ ျမန္မာစာသင္ ၾကားမႈကို အဆင့္ျမႇင့္ ေပးသည္။ မူလက ျမန္မာဆရာအျဖစ္ ဆရာႀကီးတစ္ဦးသာ ရွိခဲ့ရာမွ အဂၢမဟာပ႑ိတ ဆရာႀကီး ဦးလင္း၊ ပုဂံဝန္ေထာက္မင္းဦးတင္တို႔ကို ေမတၱာရပ္ခံၿပီး ျမန္မာစာ ဌာနတြင္ ဆရာမ်ားအျဖစ္ ခန္႔ထားကာ သင္ ၾကားေရးအစီအစဥ္ကို အားျဖည့္ သည္။ ျမန္မာစာယူသူမ်ားကို “ဘုန္းႀကီးလုပ္မလို႔လား” ဟု ေနာက္ေျပာင္ ေနၾကသည့္ ထိုအခ်ိန္တြင္ ျမန္မာစာဂုဏ္ထူးတန္းကို ပထမဆံုး ဝ့ံဝံ့စား စားယူသူမွာ ဦးစိန္တင္ျဖစ္သည္။ ဦးစိန္တင္သည္ ပထမတန္း ဂုဏ္ထူးျဖင့္ ထူးထူး ခြၽန္ခြၽန္ေအာင္ျမင္သည့္အတြက္ ျမန္မာစာယူမည့္သူမ်ား အားက်ဖြယ္ျဖစ္ရသည္။ ဦးစိန္တင္သည္ သိပၸံေမာင္ဝဟူ၍ ထင္ရွားေသာ စာေရး ဆရာႀကီးျဖစ္လာသည္။ ျမန္မာစာဌာနတြင္ နည္းျပအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္စဥ္ စာေတာ္ေသာ ေက်ာင္းသားအျဖစ္ အဂၤလိပ္အစိုးရ က မ်က္စိက်သည့္အတြက္ ပညာ ေတာ္သင္ ေစလႊတ္သည္။ ေအာက္ စဖုိ႔တကၠသိုလ္တြင္ “အိုင္စီအက္စ္”အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ပညာသင္ယူၿပီး ရာထူးအဆင့္ဆင့္ ထမ္းေဆာင္သည္။ ကေလာင္အမည္အမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ စာမ်ားစြာ ေရးသားသည္။
ျမန္မာစာဌာနတြင္ ဂုဏ္ထူးတန္း၊ မဟာဝိဇၨာတန္း တက္သူမ်ား တစ္ႏွစ္ၿပီးတစ္ႏွစ္ တိုးပြားလာသည္။ ၁၉၂၇ခုႏွစ္တြင္ ဝိဇၨာဂုဏ္ ထူးတန္း ေအာင္ျမင္သူ ဦးစိန္တင္သည္ ပထမဆံုး ဂုဏ္ထူးတန္းဘြဲ႕ ရသူျဖစ္ သည္။ ၁၉၃ဝျပည့္ ႏွစ္တြင္ မဟာဝိဇၨာတန္းဖြင့္၍ ပထမဆံုး မဟာဝိဇၨာဘြဲ႕ရသူ ၂ဦးမွာ ဦးဖုန္းႏွင့္ ဦးဧေမာင္တို႔ ျဖစ္သည္။ ျမန္မာစာဌာနသည္ ပ်ိဳ႕၊ ေမာ္ကြန္း၊ ဧခ်င္း၊ ရတု၊ ရကန္၊ ရာဇဝင္၊ အေရးေတာ္ပံု၊ ျဖတ္ထံုး၊ ေလွ်ာက္ထံုးစေသာ ျမန္မာစာေပ မ်ားကို သင္ၾကားပို႔ခ်ေပးသည္။ ျမန္မာေက်ာက္စာ၊ ေရွးေဟာင္းမြန္ ေက်ာက္စာ၊ ပ်ဴစာ စေသာ ေရွးေဟာင္းဘာသာစကား ဆိုင္ရာ စာေပမ်ားကိုလည္း သင္ၾကားပို႔ခ် ေပးသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ သုေတသန အသင္းက ၁၉၂၁ခုႏွစ္မွ ၁၉၄၁ ခုႏွစ္အထိ စာအုပ္ေပါင္း ၄၆မ်ိဳးကို တည္းျဖတ္ ထုတ္ေဝခဲ့ရာ ထုိစာအုပ္ မ်ားကို ျမန္မာစာ အတန္းအသီးသီး အတြက္ ျပ႒ာန္းႏိုင္ခဲ့သည္။
၁၉၃၇ခုႏွစ္တြင္ ဆရာႀကီး ဦးေဖေမာင္တင္သည္ ရန္ကုန္ တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းအုပ္ႀကီးအျဖစ္ ရာထူးတိုးျမႇင့္ေဆာင္ရြက္ရရာ အေရွ႕တိုင္းပညာဌာနတြင္ ျမန္မာစာ ဘာသာရပ္ကို ဆရာႀကီး ဦးဧေမာင္ က တာဝန္ယူႀကီးၾကပ္ရသည္။ ဆရာႀကီးသည္ ထိုအခ်ိန္က လက္ေထာက္ကထိကျဖစ္သည္။ ဆရာႀကီးသည္ ၁၉၄၁ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလ ၁ရက္ေန႔တြင္ ကထိက အျဖစ္ ရာထူးတိုးျမင့္ၿပီး ျမန္မာစာ ဌာနမွဴးအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ရသည္။ ဆရာႀကီးဦးဧေမာင္ ကိုယ္တိုင္ေရး သားျဖည့္စြက္ထားေသာ ကိုယ္ေရး မွတ္တမ္းပံုစံတြင္ ဆရာႀကီးသည္ ၁၉၄ဝျပည့္ႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၃၁ရက္ေန႔အထိ အေရွ႕တိုင္းပညာဌာန လက္ေထာက္ကထိကျဖစ္ၿပီး ၁၉၄၁ခုႏွစ္ ဇန္နဝါရီလ ၁ရက္ေန႔မွ စ၍ ျမန္မာစာဌာနကထိကဌာနမွဴး ျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္ကို ေထာက္၍ ၁၉၄၁ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလ ၁ရက္သည္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ ျမန္မာစာဌာန စတင္ေပၚေပါက္ေသာ ေန႔ျဖစ္ေၾကာင္း ထင္ရွားပါသည္။ ၁၉၄၁ခုႏွစ္မွ စတင္ေရတြက္ လွ်င္ ၇၅ႏွစ္ျပည္႔ေျမာက္ေသာ ၂ဝ၁၆ ခုႏွစ္၏ ေနာက္ဆံုးလျဖစ္ေသာ ဒီဇင္ဘာလအတြင္းတြင္ ျမန္မာစာဌာန စိန္ရတုအထိမ္းအမွတ္ပြဲကို အမွတ္တရ က်င္းပၾကျခင္းျဖစ္ပါသည္။
ေမာင္ခင္မင္(ဓႏုျဖဴ)