ရန္ကုန္က ဘတ္စ္ကားလိုင္း မ်ားမွာ ထိုစဥ္က ႐ုပ္ပံုအမိ်ဳးမ်ိဳးကို လိုင္းအလိုက္ အမွတ္တံဆိပ္အျဖစ္ အသံုးျပဳပါသည္။ ေနာက္မွ ” အမွတ္၁ ကားလိုင္း၊ အမွတ္၈ကားလိုင္း” စသည္ျဖင့္ နံပါတ္မ်ားသံုး ျခင္းျဖစ္သည္။ ကြၽန္ေတာ္မွတ္မိသေလာက္ တကၠသိုလ္ရိပ္သာလမ္းတစ္ေလွ်ာက္သြားေသာ ဘတ္စ္ကားမ်ားမွာ နဂါးတံဆိပ္ျဖစ္သည္။ “နဂါးကား” ဟု ေခၚ ၾကသည္။
ကမၻာေအးဘုရားလမ္းတစ္ေလွ်ာက္သြားေသာ ဘတ္စ္ကားမ်ားမွာ “ဆင္ျဖဴ”၊ “ဆင္မည္း” တံဆိပ္မ်ားျဖစ္သည္။ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ထဲမွာ က်ေတာ့ “လျခမ္းတံဆိပ္” ၊ “ယုန္တံဆိပ္” ၊ “ရထားတံဆိပ္” စသည္ျဖင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိသည္။ ေထာက္ၾကန္႔ဘက္သြားေသာကားမ်ားမွာ ႀကံ့တံဆိပ္ ျဖစ္သည္။ မွတ္မိသေလာက္ ေဖာ္ျပ ျခင္းျဖစ္ပါသည္။ အမွတ္တံဆိပ္ အားလံုးကိုေတာ့ မမွတ္မိေတာ့ပါ။ ကာတြန္းကေလးတစ္ခုကိုေတာ့ ဆက္စပ္သတိရသည္။ ခ်စ္သူ ၂ေယာက္စကားေျပာေနၾကရာ ေယာက္်ားကေလးက “ယံုပါေမရယ္” ဟု ေျပာသည္ကို မိန္းကေလးက “ယုန္မဟုတ္ပါဘူးေမာင္ရယ္၊ လျခမ္းပါ” ဟု ျပန္ေျပာသည့္ ကာတြန္းျဖစ္သည္။ ဘတ္စ္ကား အမွတ္တံဆိပ္မ်ား အေၾကာင္းသိ မထားလွ်င္ ထိုစကား၏ အဓိပၸာယ္ကို သိမည္မဟုတ္ပါ။
႐ုပ္ပံုတံဆိပ္မ်ားသံုးသည့္စနစ္ မွ နံပါတ္သံုးသည့္စနစ္သို႔ ေျပာင္း လိုက္သည့္ အခ်ိန္ကစၿပီး ေန႔စဥ္ ဘတ္စ္ကားစီးၿပီး ေက်ာင္းတက္ရ သည့္အတြက္ ေကာင္းစြာ သိမွီလိုက္ ပါသည္။ နဂါးတံဆိပ္က နံပါတ္ ၇ ျဖစ္သြားသည္။အင္းစိန္လမ္း တစ္ေလွ်ာက္မွာက နံပါတ္၈ကားမ်ား၊ ျပည္လမ္းတစ္ေလွ်ာက္မွာက နံပါတ္ ၉ ကားမ်ားေျပးသည္။ ကုကၠိဳင္းမွ နတ္စင္လမ္းအထိ နံပါတ္၁၆၊ ဒတ္ ဆန္းကားကေလးေတြ ေျပးသည္။ နံပါတ္၁၊ နံပါတ္၂၊ နံပါတ္၆တုိ႔က ေတာင္ဥကၠလာပမွ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ထဲ အထိေရာက္သည္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ နံပါတ္ေတြ ထပ္ေျပာင္းျပန္သည္။
ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ရန္ကုန္ေရာက္စက ရန္ကုန္ၿမိဳ႕လယ္က ႐ုပ္ရွင္႐ံု ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ အဂၤလိပ္နာမည္ေတြႏွင့္ျဖစ္သည္။ ဆူးေလဘုရားလမ္း၊ ယခု ” ရွန္ဂရီလာဟို တယ္” ေနရာမွာ (New Paladium) နယူးပေလဒီယမ္႐ံုရွိသည္။ တစ္ဆက္တည္းမွာ (Globe) ဂလုပ္႐ံုလည္း ရွိသည္။ မ်က္ႏွာခ်င္းဆိုင္ လမ္းတစ္ဖက္မွာ (Ritz) ရစ္ဇ္႐ံုႏွင့္ ေနာက္မွ ေဆာက္ေသာ (Light House) လိုက္တ္ေဟာက္စ္႐ံု ရွိသည္။ ပေလဒီယမ္႐ံုမွ ဗိုလ္ခ်ဳပ္လမ္းဘက္ အေကြ႕ မွာ (Calton) ကာလတန္႐ံုႏွင့္ (Royal) ႐ိြဳင္ယယ္႐ံုရွိသည္။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္လမ္းသည္ဘက္ေကြ႕မွာေတာ့ (New Excelcior) နယူးအိပ္ဆယ္ စီယာ႐ံုရွိသည္။ တစ္ဆက္တည္း ေရွ႕ဆက္သြားလွ်င္ ဘုရင့္႐ံု၊ သြင္႐ံု၊ ေရႊဂံု႐ံု၊ ၿမိဳ႕မ႐ံု၊ ဆုထူးပန္႐ံုဆိုေသာ ျမန္မာနာမည္ႏွင့္ ႐ုပ္ရွင္႐ံုမ်ား အစဥ္အတိုင္း ေတြ႕ရသည္။ ဆူးေလဘုရားလမ္း Light House နားမွာ ေနျပည္ေတာ္႐ံုလည္းရွိသည္။
အဂၤလိပ္နာမည္ႏွင့္ ႐ုပ္ရွင္႐ံု ေတြမွာ ႏိုင္ငံျခား႐ုပ္ရွင္ဇာတ္ကားမ်ား ျပေလ့ရွိသည္။ လမ္းစဥ္ပါတီေခတ္ မွာ အဂၤလိပ္နာမည္ေတြကို ျမန္မာ နာမည္ေျပာင္းသည္။ ေျပာင္းသည့္ ျမန္မာနာမည္မ်ားကို မျမင္ရေအာင္ ဖံုးအုပ္ထားၿပီး တစ္ၿပိဳင္တည္း ဖြင့္ ကာ နာမည္ေျပာင္းေၾကာင္း ေၾကညာ သည္ကို မွတ္မိေနသည္။ ပေလဒီယမ္ က ပပဝင္းျဖစ္လာသည္။ ဂလုပ္က ဂုဏ္၊ ကာလတန္က ယုဇန၊ ရြိဳင္ယယ္ က ေတာ္ဝင္၊ အိပ္ဆယ္စီယာက ဝဇီရာ၊ ရစ္ဇ္က ရဲရင့္၊ လိုက္တ္ ေဟာက္စ္က ေရွ႕ေဆာင္ စသည္ျဖင့္ ျမန္မာနာမည္ေတြ ေျပာင္းၾကသည္။ ထို႐ုုပ္ရွင္႐ံုမ်ား ေတာ္ေတာ္ၾကာၾကာ ရွိေနေသးသည္။ ယခုေတာ့ အမ်ားစု မွာ ေပ်ာက္ကြယ္သြားပါၿပီ။ အနည္း အက်ဥ္းေတာ့ က်န္ေသးသည္။ ယာဥ္မ်ား “လက္ယာကပ္ေမာင္း” စနစ္ေျပာင္းပံုကိုလည္း ဆက္စပ္သတိရမိသည္။ ယခင္က ရန္ကုန္မွာ ယာဥ္မ်ားလက္ဝဲကပ္ ေမာင္းသည့္ စနစ္ကို က်င့္သံုးသည္။ လက္ယာကပ္ ေမာင္းသည့္ စနစ္ေျပာင္းသည့္ေန႔ တြင္ နံနက္ ၄နာရီမွာ ဗဟိုလံုၿခံဳေရး ႏွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေကာ္မတီ(ဗလက) ဥကၠ႒ ဗိုလ္မွဴးႀကီးေမာင္ေက်ာ္က “လက္ယာကပ္ေမာင္း” ဟု ေၾကညာလိုက္သည္ႏွင့္ ကားမ်ားလက္ယာကပ္ ေမာင္းသည့္ အစီအစဥ္ စတင္ပံုကို ေရဒီယိုမွ တိုက္႐ိုက္အသံလႊင့္ေပး သည္။
ဆ႒သဂၤါယနာတင္ရန္ ကမၻာ ေအးေစတီအနီးမွာ မဟာပါသာဏ လိုဏ္ဂူေတာ္ႀကီး တည္ေဆာက္စဥ္က လုပ္အားဒါနျပဳၾကပံုကိုလည္း မွတ္မိ ေနပါသည္။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ ကန္ေတာ္ ႀကီး ျမဴနီစီပါယ္ေက်ာင္းမွ ဆရာမ်ား ႏွင့္ ေက်ာင္းသူေက်ာင္းသားမ်ားက ကားတစ္စီးငွားၿပီး သြားၾကသည္။ ကားေပၚမွာ တေပ်ာ္တပါးသံခ်ပ္ေတြ ထိုးၾကသည္။ တတ္သေလာက္မွတ္ သေလာက္ စပ္ထား ေသာသံခ်ပ္မ်ား ျဖစ္သည္။ ” ဆ႒သဂၤယနာတင္ပြဲမွာ ကန္ေတာ္ေမာင္ေတြ ထြက္ခဲ့ပါေပါ့” ဆိုေသာ သံခ်ပ္ျဖင့္ အစခ်ီသည္။ ကုသိုလ္ေကာင္းမႈအတြက္ လုပ္အား ဒါနျပဳဖို႔ လာၾကေၾကာင္းေတြလည္း ပါသည္။ ေနာက္ေတာ့ ေက်ာက္ခဲေတြ ကို တေပ်ာ္တပါး ဝိုင္းသယ္ေပးၾက သည္။ ဆ႒သဂၤါယနာတင္သည့္ အခ်ိန္ေရာက္ေတာ့လည္း ေရဒီယိုမွ လႊင့္ေပးေသာ မဟာစည္ဆရာေတာ္ တိပိဋကဆရာေတာ္ အရွင္ဝိစိတၱ သာရာဘိဝံသတို႔၏ အေမးအေျဖ မ်ားကို နာယူရသည္။ ေမးသည့္ ဆရာေတာ္က “င့ါရွင္” ဟု ေခၚ၍ ေမးသည္ကို ျပန္ေျဖသည့္ ဆရာေတာ္က “အရွင္ဘုရား” ဟု အဆံုးသတ္ပံုကို မွတ္မိေနသည္။ တိပိဋက ဆရာေတာ္ ၏ ၾကည္လင္လွေသာ အသံေတာ္ ကို တရားနာသူမ်ား အထူးသတိျပဳမိ ၾကပါသည္။
ေရႊတိဂံုေစတီေတာ္တြင္ က်င္းပ ေသာ “မသိုးသကၤန္းရက္ကန္းၿပိဳင္ပြဲ” ႏွင့္ “အေနာက္မုခ္ တေပါင္းပြဲေတာ္’ ကို ႏွစ္စဥ္ေရာက္သည္။ တန္ေဆာင္ မုန္းလဆန္း ၁၄ရက္ေန႔ ညဆိုလွ်င္ ညေနေစာင္းသည္ႏွင့္ ေရႊတိဂံုေစတီ ေတာ္ရင္ျပင္ အေရွ႕ဘက္မုခ္တည့္ တည့္ တန္ေဆာင္းမွာ အေဒၚ၊အစ္မ မ်ားႏွင့္ အတူေနရာယူၿပီးျဖစ္သည္။ မသိုးသကၤန္းရက္ရာတြင္ ျမဴးျ>ြကသြက္ လက္ေသာ ဆိုင္းသံႏွင့္အတူ အၿပိဳင္ အဆိုင္ ရက္ၾကပံုမ်ားကိုၾကည့္ရင္း အားေပးၾကရသည္။ နံနက္မိုးလင္း တြင္ သကၤန္းရက္ ၿပိဳင္ပြဲၿပီး၍ ဆုမ်ား ခ်ီးျမႇင့္သည္ကို ၾကည့္ၿပီးမွ ဘုရား ကန္ေတာ့ၿပီး ကုန္းေတာ္ေပၚက ဆင္းခဲ့ၾကသည္။ တေပါင္းလျပည့္တြင္ က်င္းပၿမဲ ျဖစ္ေသာ ေရႊတိဂံုေစတီပြဲေတာ္ကို အေနာက္မုခ္ေစာင္းတန္းအဆံုး ကြက္လပ္ႀကီးမွာ စည္စည္ကားကား က်င္းပၿမဲျဖစ္သည္။ ေဖ်ာ္ေျဖပြဲမ်ား၊ ႐ုပ္ရွင္မ်ားျဖင့္ စည္ကားသည္။ ဆိုင္ ခန္းမ်ားမွာလည္း ႀကိတ္ႀကိတ္တိုး ေနသည္။ ကြင္းဟိုဘက္ျခမ္းႏွင့္ ဒီ ဘက္ျခမ္းကို တံတားထိုးထားသည့္အတြက္ တံတားေပၚတက္ၿပီး ကူး ၾကသန္းၾကရသည္မွာလည္း ေပ်ာ္စရာ ေကာင္းလွပါသည္။
အခါႀကီးရက္ႀကီးမ်ားတြင္ ဆရာေတာ္မ်ား၏ တရားပြဲမ်ား ရွိသည္။ လူႀကီးမ်ားႏွင့္အတူလိုက္ၿပီး တရားနာရသည္။ မွတ္မွတ္ရရ အေနာက္ဘက္မုခ္ေစာင္းတန္းေဘး မွာရွိေသာ တန္ေဆာင္းႀကီး တစ္ခုတြင္ က်င္းပေသာ သာယာဝတီ ဦး ေဥယ်ဆရာေတာ္၏ တရားပြဲကို လည္းနာရသည္။ ေရႊတိဂံုေျမာက္ ဘက္ ေဆးဝကၤပါေက်ာင္းတြင္ က်င္းပေသာ ေဆးဝကၤပါ ဆရာေတာ္၏ တရားပြဲကိုလည္း နာရသည္။ ဘုရားရိပ္ ေက်ာင္းရိပ္ခိုလံႈရသည့္ အတြက္ စိတ္ေအးခ်မ္းမႈကို ခံစားရ ပါသည္။ ရာမဇာတ္ႏွစ္စဥ္ၾကည့္ရသည္ ကိုလည္း သတိရပါသည္။ ေရေက်ာ္ မွာ ႏွစ္စဥ္ရာမဇာတ္ကသည့္ အစဥ္ အလာရွိသည္။ ထိုရက္မ်ားသို႔ ေရာက္လွ်င္ ေရေက်ာ္ရွိ ေဆြမ်ိဳး မ်ားက လာေခၚသည္။ သူတုိ႔အိမ္မွာ ညအိပ္ညေန ေနထိုင္ၿပီး ရာမဇာတ္ ကို ရက္ဆက္ၾကည့္ရသည္မွာ ေပ်ာ္ စရာေကာင္းပါသည္။ ရာမ ေလး တင္ခန္းတို႔၊ သမင္လိုက္ခန္းတို႔ကို ငယ္စဥ္ကတည္းက ရင္းႏွီးေနသည္။ ” ခုႏွစ္ျပည္ေထာင္မင္းသားမ်ား ေလးတင္ခန္းတြင္ မအူပင္ၿမိဳ႕နဲ႔ ပုသိမ္ၿမိဳ႕ မွာ ျခင္ေတြအလြန္ေပါသဗ်ာ၊ ခေနာင္တိုဆိပ္ႀကီး ေပါလိုက္တဲ့ ထန္းရည္ဆိုင္ေတြ၊ ေရႊတိဂံုကုန္း ေတာ္ေပၚမွာ “မယ္သီလရင္ ကတံုးႀကီးနဲ႔ဗ်ာ” ဆိုေသာ မေတာ္မတည့္ သီခ်င္းကိုဆို၍ မင္းသားမ်ားကၾကသည္ကိုၾကည့္ၿပီး ရယ္ရသည့္ အရ သာကို ခံစားရင္းသီခ်င္းကိုပါ အလြတ္ရေနပါသည္။ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ ေနေသာ ဗဟန္းၾကားေတာရလမ္း မွာလည္း ႏွစ္စဥ္က်င္းပေသာ ရွင္ဥပ ဂုတ္တပြဲမွာ ရာမဇာတ္ကသည့္ အတြက္ အၿမဲၾကည့္ရပါသည္။
႐ုပ္ရွင္လည္း မၾကာခဏ ၾကည့္ရသည္။ ၿမိဳ႕လယ္ေကာင္က ႐ုပ္ရွင္႐ံုမ်ားကိုေတာ့ လူႀကီးေတြ လိုက္ျပမွၾကည့္ရသည္။ တစ္ေယာက္ တည္းသြားမၾကည့္တတ္ေသးပါ။ ေရႊ ဂံုတိုင္က လြင္လြင္႐ံုမွာ အၾကည့္မ်ားသည္။ ေရွ႕ဆံုးတန္းက “ငါးမူးတန္း” ျဖစ္သည္။ ကေလးေတြက ငါးမူးတန္း လက္မွတ္ဝယ္ၿပီး ေရွ႕ဆံုးတန္းမွာ ၾကည့္ေလ့ရွိသည္။ ေနာက္ေတာ့ ႐ုပ္ရွင္႐ံုသစ္ေတြ တိုးလာသည္။ တာေမြမွာ “မ႐ိုးဆန္း” ႐ုပ္႐ွင္႐ံု ေပၚလာေတာ့ “နာမည္ကဆန္းတယ္” ဟု ေျပာၾက သည္။ ေျမနီကုန္းမွာလည္း ႐ုပ္ရွင္႐ံုေတြေပၚလာသည္။ ဆန္းသီရိ႐ံု၊ တပင္ေရႊထီး႐ံု၊ ရတနာပံု႐ံု၊ ေရႊမန္း႐ံုတို႔က ေျမနီကုန္းအဝိုင္း (ယခု မီးပိြဳင့္)ပတ္လည္မွာ ရွိသည္။ ဦးဝိစာရ လမ္းႏွင့္ ေဘာင္ဒရီလမ္း (ဓမၼ ေစတီလမ္း)ေထာင့္မွာ ဝိဇယ႐ံု ရွိသည္။ ထို႐ံုေတြမွာ အၾကည့္မ်ား သည္။ ေရႊမန္း႐ံုက ခမ္းခမ္းနားနား ရွိသည္။ ႐ုပ္ရွင္ျပခါနီးဆိုလွ်င္ ရတနာပံု႐ံုက “ရတနာပံု” သီခ်င္းဖြင့္ ၿမဲျဖစ္သည္။ ရတနာပံုဇာတ္ကားမွ ပဏာမသီခ်င္းျဖစ္သည္။ “ရည္ၫႊန္းလို႔၊ စည္ယြမ္းစို႔၊ ဆုသြန္း မဂၤလာ၊ စဥ္သာရတနာပံု” ဆိုေသာ အဆံုးပိုဒ္ ကို ဖြင့္ၿပီး ႐ုပ္ရွင္ျပသည္။ ေရႊမန္း႐ံုကေတာ့ “ေရႊမန္းကေမတၱာေဝ မာပါေစ” ဆိုေသာ သီခ်င္းအပိုဒ္ကို ဖြင့္ ေလ့ရွိသည္။ ဝိဇယ႐ံုကေတာ့ အိႏၵိယ ဇာတ္ကားေတြ အျပမ်ားပါသည္။ အခုထို႐ုပ္ရွင္႐ံုေတြ မရွိေတာ့ပါ။
ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ထဲမွာလည္း အိႏၵိယ ဇာတ္ကားေတြျပေသာ ႐ုပ္ရွင္႐ံုမ်ား ရွိေသးသည္။ (Joti) ဂ်ိဳတီ႐ံုႏွင့္ (Jama) ဂ်မား႐ံုတုိ႔ကို မွတ္မိေနသည္။ တစ္ခါႏွစ္ခါေတာ့ ထို႐ံုေတြ မွာ ၾကည့္ဖူးသည္။ ထိုစဥ္က ရန္ကုန္ မွာ ေခတ္စားေသာ ဇာတ္သဘင္မ်ား တြင္ လကၤာေက်ာ္စြာေရႊမန္းတင္ေမာင္၊ ဝဏၰေက်ာ္ထင္ စိန္ေအာင္ မင္းႏွင့္ စိန္မဟာသဘင္တို႔ကို အၾကည့္ မ်ားသည္။ အစ္မမ်ားက ပြဲႀကိဳက္သည့္အတြက္ မၾကာခဏ ၾကည့္ရသည္။ စိန္မဟာသဘင္က ဦးဘိုးစိန္ ႀကီး၏သားမ်ားျဖစ္ေသာ ကဲနက္စိန္၊ စိန္ႀကိဳင္၊ တသက္စိန္တို႔က ကျပၾကသည္။ ေရႊမန္းတင္ေမာင္၏ “ေရႊ ေၾကးစည္”တို႔ ဂီတ႐ူး” တို႔လို ေရွ႕ ပိုင္းဇာတ္ေတြ လူႀကိဳက္မ်ားသည္။ အၿငိမ့္ေတြလည္းေခတ္စား သည္။ ဖက္ရွင္ေအာင္ေငြ၊ ယူတီစီ ေရႊႏွင္းဆီ၊ ေကာလိပ္ၿမိဳင္တုိ႔၏ အၿငိမ့္မ်ား မၾကာခဏ ၾကည့္ရသည္။ မင္းသမီးတစ္ေယာက္က မင္းသား လုပ္ၿပီး ႏွစ္ပါးသြားကေလ့ရွိသည္။ ေရွ႕ပိုင္းျပဇာတ္ေတြလည္း ပါေလ့ရွိ သည္။ လူရႊင္ေတာ္ေတြလည္း ျပက္လံုးေကာင္းသည္။
႐ုပ္ရွင္အေၾကာင္းေျပာရင္း အစိုးရ႐ုပ္ရွင္ဌာနက ရပ္ကြက္ေတြ မွာ အခမဲ့လိုက္ျပေသာ ႐ုပ္ရွင္ေတြ အေၾကာင္းလည္း သတိရမိသည္။ အစိုးရ၏ လႈပ္ရွားမႈသတင္းကား မ်ားႏွင့္အတူ ထိုစဥ္က “လူထုေအာင္သံ” တို႔၊ “ခ်စ္ပန္းသဇင္” တို႔ မၾကာခဏ ျပသည္။ “လူထုေအာင္သံ” မွာ ရဲေဘာ္ ေအာင္ဝင္းအျဖစ္ သ႐ုပ္ေဆာင္ေသာ ဗိုလ္ဗကို၏ အေျပာအဆိုကို သေဘာက်ၾကသည္။ ေနာက္ေတာ့ ဗိုလ္ဗကိုသည္ ေအာင္ျမင္ေသာ ႐ုပ္ရွင္ မင္းသား၊ ဒါ႐ိုက္တာ ႐ုပ္ရွင္ပညာရွင္ ျဖစ္လာပါသည္။
ေမာင္ခင္မင္(ဓႏုျဖဴ)