၁၉၆၁-၆၂ ခု ႏွစ္ ပညာသင္ႏွစ္တြင္ ျမန္မာစာဌာနကို ျမန္မာဘာသာဌာန(Department of Burmese Language) ႏွင့္ ျမန္မာစာဌာန(Department of Burmese Liturature) ဟူ၍ ဌာန၂ခု ခြဲျခား ဖြဲ႕စည္းသည္။ ထိုသို႔ ခြဲျခားဖြဲ႕စည္းရသည့္ အေၾကာင္းခံ ရွိသည္။
ထိုႏွစ္တြင္ ပါေမာကၡဆရာႀကီး ဦးဧေမာင္သက္ျပည့္အၿငိမ္းစားယူသည္။ ဆရာႀကီးဦးဝန္ (မင္းသု ဝဏ္)သည္ တကၠသိုလ္ ဘာသာျပန္ ႏွင့္ စာအုပ္ထုတ္ေဝေရး ဌာနမွဴး အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ေနရာမွ ျမန္မာစာပါေမာကၡအျဖစ္ ေျပာင္းေရႊ႕တာဝန္ထမ္းေဆာင္ရသည္။ တကၠသိုလ္ တာဝန္ရွိပုဂၢိဳလ္မ်ားက ထိုသို႔စီစဥ္ ျခင္းျဖစ္သည္။ ဆရာႀကီးဦးဝန္မွာ ျမန္မာစာဌာနတြင္ နည္းျပဆရာ အဆင့္မွ ကထိကအဆင့္အထိ တာဝန္ ထမ္းေဆာင္ခဲ့ေသာ ပုဂၢိဳလ္ ျဖစ္သည္။ တကၠသိုလ္ဘာသာျပန္ႏွင့္ စာအုပ္ထုတ္ေဝေရးဌာန လုပ္ေဆာင္ ေသာအခါ ဆရာႀကီးဦးဝန္ကို ဌာနမွဴးအျဖစ္ ခန္႔အပ္သည့္အတြက္ ေျပာင္းေရႊ႕တာဝန္ ထမ္းေဆာင္ ရျခင္းျဖစ္သည္။ ဆရာႀကီး ဦးဝန္ကို ပါေမာကၡအျဖစ္တာဝန္ေပးသည့္ အျပင္ ဆရာႀကီးဦးေဖေမာင္တင္ႏွင့္ ဆရာႀကီး ဦးသိန္းဟန္ (ေဇာ္ဂ်ီ)တို႔ ကို ဂုဏ္ထူးေဆာင္ ပါေမာကၡမ်ား အျဖစ္ ခန္႔အပ္သည္။ ျမန္မာစာဌာနတြင္ ဘာသာေဗဒ (Linguistic)ႏွင့္ စာေပေဝဖန္ေရး (Literary Criticism) ဘာသာရပ္မ်ား သင္ၾကားရန္ဟူေသာ ရည္ရြယ္ခ်က္
မ်ားရွိသည္။
ဆရာႀကီးဦးဝန္သည္ ျမန္မာစာ ဌာနတြင္ ျမန္မာစာသင္ၾကားရန္ စတင္လမ္းခင္းသည္။ ဂုဏ္ထူးတန္းတြင္ ဆရာႀကီးဦးေဖေမာင္တင္၏ “ဘာသာေလာကက်မ္း” ကို ျပ႒ာန္းသည္။ လန္ဒန္တကၠသိုလ္ သဒၵေဗဒ ဝါရင့္ကထိက မစၥဟမ္းစထေရာင္း ((Ms. L.E. Armstrong) ႏွင့္ ဦးေဖ ေမာင္တင္တို႔ ၁၉၂၅ခုႏွစ္က ျပဳစုခဲ့ေသာ A Burmese Phonetic Reader (ျမန္မာသဒၵါေဗဒဖတ္စာ) ကို ျပန္လည္ ႐ိုက္ႏွိပ္သည္။ ဂုဏ္ထူးတန္းတြင္ ဆရာႀကီးဦးဝန္ကိုယ္တိုင္ ဘာသာေဗဒအေျခခံမ်ား စတင္ သင္ၾကားသည္။ ဆရာႀကီး ဦးေဖေမာင္တင္က ဌာနသားမ်ားကို ျမန္မာသဒၵါပို႔ခ်ေပးသည္။ ျမန္မာစာဌာနတြင္ အထူးနည္းျပ (Adhoc Tutor) မ်ားအျဖစ္ လူငယ္အမ်ား အျပားကို ခန္႔ထားသည္။
ထိုႏွစ္အတြင္းတြင္ တကၠသိုလ္ ဥပေဒကို ျပင္ဆင္၍ အၿငိမ္းစားယူရမည့္ အသက္ကို ၅၅ႏွစ္မွ ၆ဝႏွစ္သို႔ တိုးျမႇင့္လိုက္ရာ အၿငိမ္းစားပင္စင္္ ခြင့္ယူထားေသာ ဆရာႀကီး ဦး ဧေမာင္သည္ ထိုဥပေဒႏွင့္ အက်ံဳး ဝင္သြားသည့္အတြက္ ျပန္လည္ တာဝန္ထမ္းေဆာင္သည္။ ႏိုင္ငံ ေတာ္ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ ဦးႏု၏ အႀကံေပးခ်က္ျဖင့္ ျမန္မာစာဌာနကို ၂ဌာန ခြဲၿပီး ျမန္မာစာေပဌာနကို ဆရာႀကီး ဦးဧေမာင္က ႀကီးၾကပ္၍ ျမန္မာစာဌာနကို ဆရာႀကီးဦးဝန္က ႀကီးၾကပ္ ရသည္။ ျမန္မာစာဌာနအတြက္ အမွတ္တရျဖစ္ရေသာႏွစ္ျဖစ္သည္။ ဆရာႀကီးဦးဝန္သည္ ဂုဏ္ထူးတန္းအတြက္ “ေလာကထိပ္ပန္ မင္စာမ်ား” ကို စတင္ျပ႒ာန္းေပးသည္။ တကၠသိုလ္ဝင္တန္း ျမန္မာ စာအတြက္ သိပၸံေမာင္ဝ ဝတၴဳ ေဆာင္းပါးမ်ား၊ ဦးပုညဝတၴဳ ၄ပုဒ္၊ ဦးေဖေမာင္တင္၏ ျမန္မာသဒၵါႏွင့္ ရွင္ဥကၠံသမာလာ၏ ဝဏၰေဗာဓန သတ္အင္းတို႔ကို ျပ႒ာန္းသည္။ ျမန္မာစာ အေျခခံခိုင္မာေစရန္ ရည္ရြယ္ျပ႒ာန္းျခင္းျဖစ္သည္။ ၁၉၂၆ခုႏွစ္ ေတာ္လွန္ေရး ေကာင္စီလက္ထက္ ေရာက္ေသာ အခါ ျမန္မာစာဌာန ၂ခုကို ျပန္လည္ ေပါင္းစည္းလိုက္ၿပီး ဆရာႀကီး ဦးေမာင္ေမာင္ႀကီးကို ျမန္မာစာ ပါေမာကၡအျဖစ္ တာဝန္ေပးသည္။
၁၉၆၄ခုႏွစ္တြင္ ရန္ကုန္ တကၠသိုလ္ကို အစိုးရ လက္ေအာက္ သို႔ ထည့္သြင္းသည္။ တကၠသိုလ္ မ်ားသည္ အစိုးရလက္ထက္ အဖြဲ႕ အစည္းမ်ား ျဖစ္လာသည္။ သင္ၾကား ေရးစနစ္ကို ဘာသာတြဲစနစ္မွ အဓိကဘာသာစနစ္သို႔ ေျပာင္းလိုက္ သည္။ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ ျမန္မာစာ ဌာနသည္ ထိုႏွစ္တြင္ ေတာင္ငူ ေဆာင္သို႔ ေျပာင္းေရႊ႕ရသည္။ ဆရာႀကီးဦးေမာင္ေမာင္ႀကီး လက္ထက္တြင္ ဘာသာေဗဒႏွင့္ သဒၵေဗဒ (Linguistics and Pho- netics) ပညာရပ္ကို စတင္သင္ၾကား ပို႔ခ်သည္။ လန္ဒန္တကၠသိုလ္ အေရွ႕တိုင္းႏွင့္ အာဖရိကပညာရပ္ဌာန (School of Oriental and African Studies) တြင္ ျမန္မာအစိုးရ ပညာေတာ္သင္အျဖစ္ ဘာသာေဗဒ သဒၵ ေဗဒပညာရပ္မ်ားသင္ၾကားၿပီး မဟာဝိဇၨာဘြဲ႕ရယူခဲ့ေသာ ဆရာႀကီး ဦးေရႊသြင္ (ပါေမာကၡၿငိမ္း၊ ျမန္မာ ႏိုင္ငံ ဝိဇၨာႏွင့္ သိပၸံပညာရွိအဖြဲ႕၊ အမႈေဆာင္အဖြဲ႕၊ ကြယ္လြန္)ႏွင့္ ဇနီးျဖစ္သူ ဆရာမႀကီး ေဒၚခင္ခင္ေအး (ရန္ကုန္စက္မႈ တကၠသိုလ္ ျမန္မာစာဌာနမွဴး ၿငိမ္း)တို႔က သဒၵ ေဗဒႏွင့္ ဘာသာေဗဒပညာရပ္မ်ား ကို စတုတၴႏွစ္ ျမန္မာစာ အဓိက တန္းႏွင့္ မဟာဝိဇၨာတန္းတို႔တြင္ အသီးသီး ပို႔ခ်သည္။ စနစ္သစ္ႏွင့္ အညီ သင္႐ိုးသစ္မ်ား ေရးဆြဲ၍ သင္ ၾကားသည့္ ဘာသာစကားပိုင္းတြင္ ေရွးေဟာင္းျမန္မာေက်ာက္စာ၊ မြန္ ေက်ာက္စာ၊ ပ်ဴစာ၊ ျမန္မာမင္စာ တို႔ကို သင္ၾကားသည္။ စာေပပိုင္း တြင္ ကာလေပၚဝတၴဳ (ေခတ္ ဝတၴဳ)ကို ဆရာေဇာ္ဂ်ီက စတင္ ပို႔ခ်ေပးၿပီး ဝတၴဳ သင္ၾကားေရးကို လမ္းညႊန္ ေဝဖန္ေရးဆိုင္ရာ စာေပမ်ား ကိုလည္း ပို႔ခ်သည္။ ယခင္ ေရွး ေဟာင္းစာေပမ်ားကို အေလးေပး ပို႔ခ်ရာမွ ေခတ္သစ္စာေပမ်ားကိုပါ ထည့္သြင္းပို႔ခ်သည္။ မဟာဝိဇၨာ ဘြဲ႕အတြက္ ဘာသာစကားဆိုင္ရာ စာေပဆိုင္ရာက်မ္းမ်ား ျပဳစုတင္ သြင္းၾကသည္။
စနစ္သစ္ႏွင့္အညီ စာေပဆိုင္ ရာ လႈပ္ရွားမႈမ်ား ေဆာင္ရြက္သည္။ ျမန္မာစာအသင္းကို ဘာသာရပ္ အသင္းတစ္ခုအျဖစ္ ဖြဲ႕စည္းၿပီး ဆရာ၊ ဆရာမမ်ားႏွင့္ ေက်ာင္းသား ေက်ာင္းသူမ်ား ပူးတြဲေဆာင္ရြက္ၾက သည္။ ျမန္စာဂုဏ္ မဂၢဇင္းႏွင့္ ျမန္စာဂုဏ္ဂ်ာနယ္ (ေနာင္ ျမန္မာ စာ မဂၢဇင္းႏွင့္ ျမန္မာစာဂ်ာနယ္) တို႔ကို ပံုမွန္ထုတ္ေဝသည့္အတြက္ စာေရးလိုသူမ်ားပါဝင္ ကေလာင္ ေသြးခြင့္ရၾကသည္။ ေလ့လာေရး ခရီးမ်ားထြက္ၿပီး ေက်ာက္စာတူး ျခင္း၊ ေရွးေဟာင္းစာေပမ်ား ရွာေဖြ ေလ့လာျခင္းတို႔ ေဆာင္ရြက္ၾက သည္။ ဘာသာေဗဒ သဒၵေဗဒဆိုင္ ရာ က်မ္းျပဳသူမ်ားက ဘာသာ စကားကြင္းဆင္း သုေတသနမ်ား ေဆာင္ရြက္ၾကသည္။
“တကၠသိုလ္ပညာ ျမန္မာလိုသင္မည္” ဟူေသာ ေၾ<ြကးေၾကာ္သံႏွင့္ အညီ တကၠသိုလ္ဘာသာရပ္မ်ားကို ျမန္မာဘာသာျဖင့္ သင္ၾကားရာတြင္ ျမန္မာစကားေျပ ႏိုင္နင္းရန္ လိုအပ္ သည့္အတြက္ ပထမႏွစ္ သင္တန္းမ်ားတြင္ စကားေျပကို အားျပဳသင္ ၾကားရန္ စီမံေဆာင္ရြက္ၾကသည္။ ‘တကၠသိုလ္ ျမန္မာစကားေျပ ေကာက္ႏုတ္ခ်က္” ျပဳစုျပ႒ာန္းၿပီး စကားေျပသင္ၾကားေရးအတြက္ ဆရာ၊ ဆရာမမ်ားကို ထပ္မံသင္တန္း ေပးျခင္း၊ ပို႔ခ်ျခင္းမ်ား ေဆာင္ရြက္ ၾကသည္။
၁၉၇ဝ-၇၁ခုႏွစ္ ပညာသင္ႏွစ္တြင္ မဟာဝိဇၨာတန္းကို ဘာသာအထူးျပဳႏွင့္ စာေပ အထူးျပဳ စတင္ခြဲျခားသည္။ အထူးျပဳအလိုက္ အတန္းခြဲကို သင္ၾကားပို႔ခ်သည္။ မဟာဝိဇၨာဘြဲ႕အတြက္ က်မ္းျပဳရာ တြင္ နယ္ပယ္ က်ယ္ျပန္႔လာသည္။ ေခတ္သစ္စာေပမ်ားႏွင့္ ပို၍အထိ အေတြ႕ရွိလာသည္။ ျပင္ပမွ စာေရး ဆရာမ်ားကို ဖိတ္ၾကား၍ စာေပ ေဟာေျပာပြဲ၊ ေဆြးေႏြးပြဲမ်ား က်င္းပ သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံသည္ သုေတသန ေဆြးေႏြးပြဲ (Burma Res- earch Congress) ကို အစိုးရက ႀကီးမွဴး၍ ႏွစ္စဥ္က်င္းပသည္။ ပညာရပ္မ်ား ခြဲျခား၍ စာတမ္းမ်ား ဖတ္ၾကား ၾကသည္။ ဘာသာစာေပ ႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈ ပညာရပ္အဖြဲ႕တြင္ ျမန္မာစာဘာသာရပ္ ပါဝင္သည့္ အတြက္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ ျမန္မာ စာ ပါေမာကၡ ဦးေမာင္ေမာင္ႀကီး၊ မႏၲေလးတကၠသိုလ္ ျမန္မာစာဌာန ပါေမာကၡ ဦးခ်မ္းျမတို႔ အမွဴးျပဳေသာ ျမန္မာစာ ဆရာ၊ ဆရာမမ်ားက သုေတသန စာတမ္းမ်ားတင္သြင္း ဖတ္ၾကားၾကသည္။ အသိအျမင္တိုးပြားစရာ ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား ျဖစ္သည္။ ပါေမာကၡဆရာႀကီး ဦးေမာင္ ေမာင္ႀကီးသည္ အေျခခံပညာ ျမန္မာစာသင္႐ိုးအဖြဲ႕ ဥကၠ႒အျဖစ္ တာဝန္ယူရသည့္အတြက္ အေျခခံပညာအတန္းမ်ားအတြက္ ျမန္မာ ဖတ္စာမ်ားကို ဦးေဆာင္ ျပဳစုသည့္ “ပင္ရင္းျမန္မာစကားေျပ လက္ေရြးစင္” ၊ “ျမန္မာကဗ်ာလက္ေရြးစင္” စာအုပ္မ်ားတြင္ ေခတ္သစ္စကား ေျပ ကဗ်ာမ်ား ထည့္သြင္းခဲ့သည္။
ေမာင္ခင္မင္ (ဓႏုျဖဴ)